Operat szacunkowy jest dokumentem o ściśle określonych paramerach, wykonany według ścisłych wytycznych, w którym rzeczoznawca bardzo precyzyjnie dowodzi, że wartość (rynkowa, odtworzeniowa, katastralna) konkretnej nieruchomości jest taka, a nie inna. Sporządzenie operatu jest obligatoryjne, jeśli obowiązek określenia wartości (rynkowej, odtworzeniowej, katastralnej) nieruchomości wynika z przepisów prawa. Natomiast osoba fizyczna lub prawna, która prywatnie sprzedaje lub kupuje nieruchomość, nie musi zamawiać operatu.

Wartość rynkowa jest to najbardziej prawdopodobna jej cena możliwa do uzyskania na rynku przy przyjęciu następujących założeń:

Wartość odtworzeniową określa się dla nieruchomości, które ze względu na obecne użytkowanie lub przeznaczenie nie są lub nie mogą być przedmiotem obrotu rynkowego, a także jeżeli wymagają tego przepisy szczególne.

Do określenia wartości nieruchomości upoważniony jest rzeczoznawca majątkowy. Rzeczoznawca majątkowy w wyniku wyceny:

Wartość katastralną nieruchomości ustala się na podstawie oszacowania nieruchomości reprezentatywnych dla poszczególnych rodzajów nieruchomości na obszarze danej gminy. Jeżeli nieruchomości reprezentatywne były przedmiotem obrotu, wartość katastralną ustala się z wykorzystaniem cen transakcyjnych tych nieruchomości.

Operat szacunkowy jest opinią autorską rzeczoznawcy majątkowego o wartości nieruchomości i stanowi dokument urzędowy. Może być sporządzany wyłącznie w formie pisemnej. W razie istotnych rozbieżności w opiniach o wartości tej samej nieruchomości, sporządzonych przez rzeczoznawców majątkowych, oceny prawidłowości tych wycen dokonuje organizacja zawodowa rzeczoznawców majątkowych.

Podstawowym rodzajem nieruchomości są nieruchomości gruntowe. Są to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty). Znajdujące się na nich i trwale z nimi związane budynki, inne urządzenia i rośliny, jak również prawa związane z własnością nieruchomości są częściami składowymi danej nieruchomości gruntowej. Wobec tego nie mogą być przedmiotem odrębnej własności (łac. superficies solo cedit).